Det er laurdag formiddag og stille før stormen i kjellaren på forsamlingshuset på Flø.
Regnet piskar mot bokstavane på husveggen utanfor, der ein kan lese seg fram til namnet Vonheim, i ei lita von om å klare å gå i fotspora til dyktige bakstekjerringar før oss.
Den første vi møter innanfor døra er ein mann i shorts.
— Det vart så varmt i fjor, seier Terje Dimmen.
Han er andre års lefsebakar og er alt klar med deiga. Dei andre bakarane veg framleis opp smør, mjøl og mjølk, grunningrediensar du finn i alle lefseoppskrifter. Marianne Svendsen Vik følgjer nøye med og gir råd om deigkonsistens og mengd av mjøl. Oppskrifta har ho fått av svigermor si, Ragna Vik.
Marianne er leiar i styret i Vonheim og saman med Gro Lynge, initiativtakarar til lefsetradisjonen på Vonheim. Her har nye og gamle lefsebakarar møttest i over ti år.
Marianne er blant veteranane. Dei som var med dei første åra frå generasjonen før, er ikkje med lenger. Men nye kjem til.
Emilie er 9 år. Ho og mora Stine Fjørtoft Holta er førstereisjenter i bakstekjellaren.
— Vi har ikkje baka lefser før. Berre ete.
Stine fortel at alle i familien er glade i lefser, ikkje minst borna.
— «Løfserøv», ( lefserev) kallar dei ungane som er glad i lefser, seier Inger Roppen.
Inger fortel at ho har vore bortskjemt med ei snill svigermor som alltid troppa opp med fat med ferdigsmurde lefser. No synest ho det er på tide å friske litt på eigne kunster.
Deiga er klar og emna stokke ut med sylteglas til passeleg rundingar. Dei raskaste har fått varme på takkene og kjevlinga kan starte.
Marianne mimrar om barndommen på Skeide då det framleis vart fyrt med ved når kjerringane samla seg og bakte lefse.
— Det var ofte mannfolka som steikte, seier ho.
Terje nøyer seg ikkje med å steike. Han er også fått dreis på kjevlinga.
Når det gjeld kjevling er det fleire skular, viser det seg. Dei mest avanserte har seglduksmatter under lefsene og tel taktvis i ulike retningar utan å snu eller vende på lefsa. Målet er ei lauvtynn lefse som skal løftast over på steiketakka utan å rivne. Før mjølet vert kosta av med ein kost frå… Biltema?
— Ja, det stemmer seier Tove Svendsen. —Denne kosten passar perfekt til lefsebaking.
Ei lefse skal ikkje ha for mykje mjøl på seg. Om den tradisjonen kjem av mangelvare på råstoffet, veit vi ikkje, men Marianne fortel ei historie om svigermora si som set dagens overflod i perspektiv.
— Ho Ragna gjekk til fots frå Flø for å spørje om å få ein pose mjøl på Fattigkassa då ho var jentunge. Dei var 11 sysken og hadde ikkje nok mat. Ho gløymde aldri at ho fekk nei.
Tema hos lefsebakarane går raskt vidare til uår og vi får vite at flatbrødbaking er den beste måten å oppevare mat på over lang tid. Mjøl kan mugne, men flatbrød kan hald seg i opp til 40 år.
Steikeosen står tjukk i kjellaren. Det gjeld å ikkje prate seg vekk så lefsene vert brende.
Lefser høyrer etter tradisjonen heime ved alle høgtider. Det syner historia om ei bestemor i bygda, som mista brillene sine i jula. Dei dukka ikkje opp før til påske. Då fann ho dei igjen i stabelen med lefser i lefsekorga.
I dag vert ikkje lefsene smurde etter kvart lenger. Marianne legg fuktige handklede mellom lefsene, slik at det berre er å snu bunken og starte smørjinga så snart ho er ferdig med å steike.
Det kostar fem timar med knaing, kjevling, steiking og smøring, men til slutt ligg dei der, tjue serveringsklare lefser. Jula er redda.
Selma-oppskrifta
— Oppskrifta er oppkalla etter Selma Flø (1906-1993) og er den mest brukte lefse-oppskrifta på Flø.
1 liter heilmjølk
1 ts salt
1 ss sukker
75 g meierismør
25 g våtgjær (raud)
1 pk kveitemjøl (2 kg)
Kok opp smør og mjølk og ha over i ein bolle. Rør inn noko av mjølet til ei tynn røre.
Bland sukker og gjør i eigen bolle og ha gjærblandinga i deiga når ho er avkjølt til omlag 37 grader.
Bland til slutt i resten av mjølet til ei deig som er mogeleg å kjevle ut.
Kjevle ut deiga til ho er om lag 2 cm tjukk og stikk ut runde leiver med skruloket til eit Norgesglas eller liknande. Kvar leiv skal vere på omlag 100 gram. Legg emna på eit fat med handduk over for å halde dei varme.
Start kjevlinga på eit underlag av seglduk (vranga på ein gammal voksduk går også fint). Når lefsa er i tynn og passe stor, flytt henne over på varm takka med ein steikepinne.
Steik lett på eine sida før du snur, kost av mjøl og steik litt lenger på neste side.
Legg lefsene lagvis mellom fuktige handdukar eller liknande (vaska på 90 grader utan såpe og sentrifugert med 600 omdreiingar).
Når du er ferdig å steike alle lefsene, snur du bunken, og den første lefsa er mjuk og klar til å smørjast.
Lefsefyll: (Til om lag 35 lefser)
500 gram soyamargarin
500 gram meierismør
3 koppar sukker
Eventuelt litt fløte eller rjøme.
Reiskap: Steiketakke, snupinne, rifla kjevle, reine, fuktige handdukar
Fakta om lefser
Lefsa er gammal tradisjonsmat. Utgangspunktet var flatbrødbaking, som var ein måte å konservere mjølet på. Ferdig bakt flatbrød held seg lenger enn mjøl, og det vart sagt at flatbrødet kunne halde seg frå eit barns fødsel til det gifta seg. Medan flatbrød av mjøl og vatn var kvardagsmat og det opphavlege brødet på norske matbord (gjærbakst vart kalla kake/kakeskive), var lefsa høgtidskost. Lefse vart laga av dyrare råvarer enn flatbrødet, som fint mjøl, mjølk, fløte og smør.
Både lefser og flatbrød vart opphavleg steikt over open eld, på ei steinhelle og seinare på ei jernplate.
Kjelde: Store norske leksikon
