For å be om hjelp frå framande menneske fell dei fleste ned på kne. Nokre sit med føta i kors. Andre står. Ein morgon såg eg ein mann ved busstoppet stå med begge armane og ansiktet lyft opp mot himmelen. Fyrst assosierte eg kroppsuttrykket hans med glede. Så vende han ansiktet ned igjen, møtte blikket mitt så vidt, og det var nok. Eg såg skiltet rundt halsen hans, ”HJELP” las eg, og skunda meg i ei anna retning.
Å krysse Torgallmenningen i Bergen har vist seg å vere ein vanskelegare operasjon enn eg hadde trudd. Som med bilkøyring gjeld det å sjå langt fram, for å oppdage farlege situasjonar og styre unna i tide. Det kryr av menneske med underskriftslister, medlemsavtalar, bidragsbøsser og informasjonsbrosjyrar. Ein kan kjenne dei att på små jakkemerke i sterke fargar, og planlegge ei sikksakk-ferd gjennom den breie gågata for å nå fram til andre sida utan at nokon har spela på samvitet ditt ein einaste gong.
Det gjorde ikkje saka bedre då tiggarane kom. Heilt frå Romania reiste dei, gjerne i store familiar, for å få site i gatene våre med halvfulle pappkoppar, og oppklipte boss-sekkar som regnklede, og seie ”please, please, please”. Vi visste ikkje heilt kva vi skulle tru. Var dei eigentleg fattige? Kvifor jobba dei ikkje berre i staden? Kva med kriminelle bakmenn? Men ingen av desse spørsmåla nådde heilt inn til saka si kjerne.
Gje og ta
Kva vil det seie å tigge? På Torgallmenningen finst det mange som jaktar på pengane til dei som går der, butikkane ikkje minst, men det er visst ingen som provoserer oss så mykje som dei tiggande. Årsaka til det verkar kort og godt å vere at dei ikkje tilbyr noko tilbake, anna enn eit gebrokkent ”thank you”. Å tigge er å be om å få, utan å ha noko å gje tilbake. Det er ein djupt audmjukande posisjon å vere i for eit menneske, fordi det går i mot eit av dei mest grunnleggande prinsippa for sosial samhandling: resiprositet, eller gjensidigheit. Vi vert berre glade for å få ei fin gåve frå nokon dersom vi veit at vi kan gje ei like fin gåve tilbake til dei. Viss vi ikkje har noko å gje sjølv kjennest det ut som om vi blir ståande i gjeld til dei, og denne gjelda gir den andre personen makt over oss. Til dømes makt til å seie korleis vi burde leve for å fortene hjelp. Ein som tiggar gjer seg fullstendig avhengig av andre, noko som både i vårt individualistiske samfunn og i mange andre er forbunde med skam. Men for nokre har denne livsstilen faktisk vore eit ideal.
To tome hender
Det finst ein kjent passasje av Bergpreika, som mange synest er veldig fin, men som i alle fall forvirra meg ganske grundig då eg i si tid høyrde den på søndagsskulen: ”Ver ikkje urolege for livet, kva de skal eta, og kva de skal drikka, eller for kroppen, kva de skal kle dykk med. Er ikkje livet meir enn maten og kroppen meir enn kleda? Sjå på fuglane under himmelen! Ikkje sår dei, ikkje haustar dei, og ikkje samlar dei i hus, men Far dykkar i himmelen før dei likevel.”
Framleis er det uklart for meg korleis ein eventuelt skulle setje ei slik oppmoding ut i det verkelege livet. Er det eit ideal å leve frå hand til munn? Å berre gje seg over til omstenda, og satse på at nokon, enten Gud eller NAV, skal ordne opp? Mange kristne i dag verkar å slå seg til ro med at det berre tyder at ein ikkje skal fokusere for mykje på dei materielle behova. Den som har tolka dette sitatet aller mest radikalt og bokstaveleg er nok utan tvil mellomaldermunken Frans av Assisi. Han heldt ei preike for småfuglane i byen, der han drog fram nettopp dette sitatet og påpeika kor heldige dei var, og at dei aldri måtte gløyme å synge i takksemd til Gud. Fuglane skal visstnok ha lytta.
Frans meinte at for å sleppe fri frå all verdsleg makt så måtte ein gjere seg avmektig. Han ga frå seg alt han hadde av status og eigedelar, kledde seg naken og vende seg mot himmelen med to tome hender, for å be om hjelp. For Frans var audmjukinga som låg i det å tigge sjølve poenget. Det handla om å innsjå kor avhengig ein er av andre, kor makteslaus ein er overfor Gud og kor liten ein sjølv er i den store samanhengen. Munkane i Fransiskanarordenen, som gjerne vart kalla for småbrørne, levde i likskap med Frans eit liv i total fattigdom, der det å vere avhengig av almissar frå andre var det idéelle. Tiggarmunkane, som dei også vert kalla, er aktive den dag i dag, ved sidan av liknande ordenar frå andre religiøse retningar.
Slik tiggarane frys
Det er ein underleg eigenskap å øve seg på: å bli blasert. Eg blir stadig flinkare til å gå forbi menneska på Torgallmenningen, utan å gje dei nokon ting. Eg veit ikkje kva eg seier til meg sjølv. At Unicef og mottakarane deira nok klarer seg fint uansett, at ein ikkje kan hjelpe alle, og når det gjeld desse tiggande menneska, som ser så utsøkt miserable ut: gjer dei det ikkje med vilje, for å vekke sympati? Når det er kaldt i Bergen er det ingen som frys slik tiggarane gjer det. Dei held fram å sitje stille, om det er minusgrader så hoppar dei ikkje opp og ned, slår ikkje floke. Når det regnar, som jo ofte er tilfellet, så tek dei berre i mot det også. Det mørke håret deira vert svart og tungt av kaldevatn, men dei lyftar ikkje opp boss-sekkane sine, dei gjer ingenting for å forhindre det.
Møtet med tiggarane var eit sjokk for oss. Rett etter at vi hadde oppheva det gamle forbodet mot å tigge, fordi det i vårt rike land ikkje var relevant lenger, så banka det igjen på dørene våre. Vi skal måtte forhalde oss til denne eldgamle praksisen også i våre dagar. Det er mykje å lære av historia, men løysinga på situasjonen må til sist vere ei ny løysing, for ei ny tid. Sånn sett er det avgrensa kva vi kan lære av Frans av Assisi. Men éin ting kan vi ta med oss: Det er ikkje noko uverdig i det å be om hjelp. Det er ein rett kvar einskild har overfor sine medmenneske, på same måten som kvar einskild har retten til å sjølv å velje korleis ein skal møte den bøna.