Moralske normer fortel kva vi bør, ev. ikkje bør, gjere. Dei pålegg oss ikkje å vere moralske heltar og gjere det vi er ute av stand til. Er det t.d. rimeleg å kreve at vi skal elske fiendane våre, om vi ikkje er i stand til dette? Er det rimeleg å kreve at Per og Pål skal ta omsyn til andres behov om dei ikkje sjølve kan tene på det?
Spør ein folk etter grunnlaget for moral, er svaret svært ofte: egoisme. Å handle altruistisk, utfrå omsyn til den andre - alter, er uforeinleg med menneskets natur. Handlingane våre er styrde av sjølv-interesse. Dermed konkluderer mange at moralsk egoisme ikkje berre er i samsvar med vår natur, men at omsyn til andre er moralsk legitimt dersom, men også berre dersom, vi sjølve kan tene på det.
Ei slik oppfatning kviler på det vi kallar psykologisk egoisme, ein teori eller oppfatning som seier at menneskets natur er slik at vi alltid og nødvendig handlar for å tilfredsstille eigne interesser, ikkje andre sine. I ekstremtilfellet vil teorien jamvel utelukke eins eigne familiemedlemmer. I seinare tid har det dukka opp teoriar som hevdar at omsynet til eigen familie er basert på genenes interesse av å vidareførast - som om gener kan ha interesser!
Å knytte moral til menneskets natur og la det bli med dét, har minst éi problematisk side. Er handlingar styrde av gener og inkje anna, blir begrepet om moral - om rettar og plikter, godt og vondt, ansvar, tilgjeving, etc. - meiningslaust. Er alle handlingar restlause verknader av genetiske disposisjonar, er alle handlingar, same kva dei inneber, moralsk sett like gyldige, dvs. likegyldige. Moralsk kritikk er prinsipielt meiningslaus. Ein variant av dette er svaret han gav, han som vart kritisert for banninga si: «Har Gud gitt meg kraft til å banne, kvifor skal eg da ikkje gjere det?»
Moral kan knyttast utelukkande til vesen som er moralsk frie, dvs. sjølvrådde. Uttrykk for slik fridom er at ein er i stand til å handle på tvers av det ein er genetisk eller psykologisk disponert for. Det gir difor ikkje god meining å rette moralsk kritikk mot små born og dyr. Handlingane deira er gjennomgåande styrde av biologiske behov og stetting av desse. Med kvart blir born meir og meir i stand til å forhalde seg til behova sine. Antropologen Arnold Gehlen seier ein stad at mennesket er ein «Nein-Sager»: mennesket er dyret som er i stand til å seie nei. Det kan vurdere og seie «ja» eller «nei» til behova og interessene sine, ev. utsette behovstilfredsstilling, av omsyn til seg sjølv eller andre. Først på dette stadiet har det eit poeng å byrje vurdere born sine handlingar frå moralsk synsstad. Men dette inneber også følgjande: Moralsk ros og kritikk gir meining utelukkande på bakgrunn av ei form for fridom der ein ikkje er restlaust underlagd sine eigne behov og interesser og difor kan vurdere dei m.a. utfrå omsyn til andre, ev. utfrå omsyn til allmennt aksepterte moralnormer. Med andre ord, i situasjonar der ein er i stand til å «vinne over seg sjølv», viser ein den form for fridom som gjer og syner at ein ikkje kan vere totalt styrd av psykologiske eller genetiske disposisjonar - jamvel om dette ikkje inneber at slike disposisjonar i det heile ikkje spelar ei rolle i menneskas liv.
Vi må skille mellom psykologisk og etisk egoisme. Psykologisk egoisme seier eigenleg ikkje meir enn at mennesket sine interesser og val er styrde av psykologiske krefter. Den seier ingen ting om korvidt dei bør eller ikkje bør vere styrde av desse, som jo er den etiske egoismen sitt «revir». Etisk egoisme inneber derimot at ein alltid bør freiste tilfredsstille eigne behov og interesser. Ikkje berre vil ein sjølv tene på det og difor handle moralsk rett. Dette er dessutan vilkår for for at andre skal kunne få eit godt liv. Ingen altruisme utan egoisme! Det interessante er at ein i så fall seier meir enn at etisk egoisme er nødvendig vilkår for altruisme. Ein nyttar altruismen til å rettferdiggjere den etiske egoismen.
Tilhengarar av teorien om psykologisk egoisme insisterer på at handlingar ein held for å vere altruistiske, eigenleg inkje anna er enn utrykk for egoisme: Går ein djupt nok, vil ein innsjå at dei i røynda er uttrykk for eit ønskje om sjølv å oppnå eller unngå eit eller anna. Men har dei dermed legitimert etisk egoisme?
Eit døme kan vere dette: Per gir engasjerer seg frivillig i arbeid til bate for andre menneske. Pål rosar han moralsk for dette. Per avviser rosen: «Eg gjer dette ikkje for å hjelpe andre. Eg gjer det for å hjelpe meg sjølv. Hadde eg ikkje gjort det, ville eg ikkje ha ei god natts svevn meir!»
Motspørsmålet melder seg straks: Kvifor ville du få så dårleg samvit at du ikkje fekk sove? Er det ikkje fordi du i så fall eigenleg ville ha handla reint egoistisk og ikkje utfrå omsyn til andre? Er ikkje dette å legitimere egoisme ved referanse til altruisme, dvs. gjere altruisme moralsk primær?
Å tru at moralske val og handlingar er gyldige av di dei er uttrykk for etisk egoisme, er lettare enn å forsvare trua argumentativt.