«Kva vi snakkar om? Kvinnfolk!»
Inne på Valaker, kafeen på Blåhuset, sit fire menn rundt eit bord. Kaffikoppen er fylt opp, det samme er samtaleemna. «Vi løyser verdsproblem», seier den eine, men praten går fort over til eit meir lokalt problem: Hødd. «Dei e no steikje lame mellom øyra», er noko av det første som blir ytra, og om eg ikkje sporenstreks heilt forstår utsegnet, får eg det heldigvis snart oppklara: Hødd-spelarane spring ikkje nok. Mannen reagerer også på at dagens høddarar tener pengar på fotballen, i motsetning til spelarane på 60-talet, som jobba ved sidan av og faktisk sprong. Raljeringa endar i ein konklusjon om at Hødd var betre før (vanskeleg å seie seg ueinig?), før han forlet lokalet. Samtalen glir naturleg over i eit tema meir prekært enn at Donald Trump sit med fingeren på atomknappen: regnveret som er på trappene, og at det no gjeld å klipt graset før det skal hølje ned. Kvinnfolksnakket blir aldri noko av, men så er det kanskje for mange kvinner i lokalet denne dagen? På rekkje og rad sit venninnegjengar i grupper på tre,fire eller fem.
Er eg tilbake i skulekantina? Det er ikkje alderen på klientellet som gjer at tanken slår meg. Det er nemleg få ungdommar å spore på Valaker, eller folk under, la oss seie, 40 år. Men der eg sit for meg sjølv på eit av borda, minner det heile meg brått på desse usikra åra på ungdomsskulen og vidaregåande, og den konstante frykta for sosial utfrysning. Er det slik alderdommen blir? At eg blir kasta tilbake til ein fase i livet der alt handlar om kven ein er inne med? Å, dette gruppepresset, dette behovet for å passe inn. Beklager, alle i kafeen: Dette er mine eigne traumer!
Valaker er ein tradisjonsbunden kafé; kaffien er svart og enkel, utan at kafeen skjemst over å ta 28 kroner for ein liten kopp traktekaffi. Sveler og gjærbakst hever omsetninga. Men litt progressive har Valaker blitt, for på eit skilt på desken lokkar dei med både islatte og ismokka. Eit par av damene fell for freistinga, og kjøper mokka. «Det ser no veldig søtt ut», kommenterer den eine, med ei litt skeptisk mine, og finn det også merkeleg at mokkaen ligg heilt på botnen av glaset.
Ulsteinvik smykkar seg med bystatus. Ser ein ut i byrommet frå kafeen er det likevel lite urbanitet å spore. Rett nok har arkitektane, med god hjelp frå utbygningssugne politikarar, gjort sitt for å mure att sjøutsikta i sentrum og sånn sett skape ein parallell til Barcode-traseen i Oslo. Men kor er tiggarane, dei sprøytenarkomane, gjengane med ureint mjøl i posen? Det var nok ikkje desse kriteria som gav Ulsteinvik bystatus ein gong i tida, og godt er kanskje det. Det næraste ein kjem ureint mjøl er ein annan kafe – Mjøl og Meir – som forutan ferske brød, vartar opp med ålesundsbrent kaffi. Ålesund! Dette er jo uhøyrt, sett frå eit lokalpatriotisk perspektiv! Det må vel finnast radikaliserte høddpatriotar som sit i ein kjellar og planlegg eit blodig ålesundsopprør?
Opprørsstemninga er av ein litt annan art inne på Valaker. Eg våger meg så vidt bort til eit av dameborda, og spør kva dagens tema er: Jo, det er den ikkje heilt ukontroversielle Iran-turen til Per Sandberg, som også har nådd eit kafébord i Ulsteinvik. Litt seinare i samtalen fortel ei av damene om ein Snap ho fekk frå ein ferierande mann på Voss. (Eg er usikker på kven han var, og kva han gjorde på Voss; kan dette også ha vore Per Sandberg? I så fall er det kanskje dråpen, Erna Solberg?)
Når du sit lenge nok på ein plass og observerer, er det ein del ting som slår deg: det kan skje mykje sjølv om det tilsynelatande skjer ingenting. Her tar eg høgde for at eg på dette tidspunktet ser noko interessant i alt, og begynner å (over)fortolke rørsler og uttrykk; var det ikkje ein litt passiv-aggressiv måte den personen skjerte i det smørbrødet? Kva betyr det at folk sit timevis på kafé, dag etter dag? Eg innser at det ikkje er eg som har det beste svaret, men ein mannssterk gjeng som møtest her fast kvar dag klokka ni. Gjengen kallar seg Parlamentet, avdeling Sunnmøre, og det er tydeleg at dette er valakersamfunnets støtter. Eit fotballag av menn som diskuterer alt mogleg, mimrar ein heil del, og har ein finne med på laget dei kallar «Kekkonen».
Valaker, seier dei, det skulle ha kome på blå resept.